محمد ماشین‌چیان

بورژوا در تجارت فردا

ماه گذشته، هفته‌نامه‌ی «تجارت فردا»—که بی‌شک یکی از پدیده‌های موفق روزنامه‌نگاری در ایران است—به مناسبت یک سالگی بورژوا در شماره‌ی ۱۱۸ خود مطالبی درباره‌ی مجله‌ی آنلاین ما منتشر کرد، که بسی مایه‌ی دلگرمی شد. آن مطالب اینک بر روی وب‌سایت «تجارت فردا» دسترس‌پذیر اند. مطالب از جمله مشتمل است بر یک معرفی کوتاه و مصاحبه‌ای با نگارنده.

حقوق طبیعی غیر از اخلاقیات قانون طبیعی است

حقوقِ «پیش‌بنیاد» آن حقوقی هستند که مطالبه‌ی احقاقِ آن‌ها با توسل به زور، بعد از در نظر گرفتن جمیع ادله‌ی موافق و مخالف، مطالبه‌ای موجّه است، فارغ از این‌که در عمل یک نظامِ برساخته‌ی حقوقی اعتبار آن مطالبه را به رسمیت شناخته یا نشناخته باشد. در مقابل، حقوقِ «برساخته» آن حقوقی هستند که صرفاً به اعتبار آن‌که یک نظامِ برساخته‌ی حقوقی آن‌ها را به رسمیت شناخته، عنوان حق را کسب کرده‌اند.

قواعد انتزاعی؛ یعنی قواعد عمومی

دلبخواهی نبودن قانون تنها وقتی صادق است، که منظور ما از «قانون» قواعدی عمومی باشد که به برابری بر همگان اعمال می‌شود. ما این عمومیت را که احتمالاً مهم‌ترین وجه از اوصاف قانون است، «انتزاع» می‌نامیم.

کشتی تایتانیک دولت رفاه

امروز کمتر دولت رفاهی هست که بخش بزرگی از تعهدات‌ رفاهی آتی‌اش بی‌پشتوانه نباشد؛ منظور این است که بین کل تعهدات آتی دولت رفاه با آن بخش از عواید مالیاتی دولت که برای تأمین مالی آن‌ها در قانون در نظر گرفته، معمولاً شکافی هست. منظور از «بدهی پنهان» همین شکاف مالی است.

بازار به مثابه شبکه‌‌ای از قراردادها

به این ترتیب، «سازوکار غیرشخصی بازار» استعاره‌ای است برای آن شبکه‌ی به‌هم‌پیوسته و به‌هم‌وابسته‌ای از همه‌ی قراردادها در جامعه که همگی در سایه‌ی امکان عدم تمدیدشان و تجدیدنظر در شرایط‌شان بسته می‌شوند.

پیش به سویِ جامعۀ رفاه!

اگر نیم قرن پیش دولت شروع می‌کرد و شام‌وناهار هر روز همه‌ی ما را فراهم می‌کرد، امروز این سخنی رایج و مقبول بود که «غیرممکن است که ما بتوانیم خود شام‌وناهارمان را تهیه کنیم.»

در حاشیه معجزه اقتصادی آلمان!

دست روی هر حوزه‌ای بگذارید، به هر تجربه‌ای استناد کنید، هر مثالی که بیاورید، عده‌ای بحرالعلوم مخالف‌خوان راه‌تان را خواهند بست که: ایران تافته‌ی جدابافته است و هیچ پیچی به مهره ما نمی‌خورد!

البته، هر زمان و مکان مختصاتی دارد و متغیرها کم نیستند، از آن طرف اما شباهت‌ها و شرایط قابل انطباق هم زیادند که باعث می‌شود تجربیات گذشته خیلی اوقات بی‌فایده نباشد. برای نمونه در حوزه اقتصاد پدیده «کنترل قیمت‌ها» هرکجا به اجرا درآمده آسیب و اثرات مشابهی گذاشته و درمانش هم به تجربه معلوم است؛ تفاوت‌های آب و هوایی و از این قبیل هم دخلی به این موضوع ندارد. کنترل قیمت‌ها در قطب و در استوا یک‌جور درمان می‌شود!

هراس از آزادی: چالش فکری و معنوی لیبرالیسم

در این نوشته که در سال ۲۰۱۳ منتشر شده، بتکی درک خود را از چالش‌های فکری و معنوی لیبرالیسم و راه‌‌های مقابله‌ای که خود آهسته‌وپیوسته در حال پردازش‌شان بوده، عرضه می‌کند. برای خوانندگانی که در ایران اقتصاد اتریشی را با بنیادگرایی بازار شناخته‌اند، آگاهی از این‌که پروژه‌ی فکری فعال‌ترین اقتصاددان معاصر این مکتب چه ساختمانی دارد، حتماً جذاب خواهد بود.

دو گونه آزادی؛ آزادی مرتضی و آزادی موسی

طرح آزادی منفی٬ برای ترسیم جامعه‌ی آزادِ ایده‌آلِ آزادی‌خواهان می‌تواند گمراه‌کننده باشد. گرچه آزادی‌خواهان حاضرند (بلکه هم باید باشند) از منافع عمل‌گرایانه‌ی آزادی دفاع کنند٬ لیکن اکثر آزادی‌خواهان بر این باورند که جامعه‌ی آزاد نهایتاً باید بر بنیانی اخلاقی بنا شود—احترامی مثبت به خودفرمایی عقلانی-وجدانی فرد انسان. به طور خلاصه، آزادی از هر دو وجه مثبت و منفی برخوردار است.

قانون طبیعی چیست؟

امروزه برخی با ایده‌ی طبیعت آدمی به مثابه مقوله‌ای «فطری» یا طبیعی مخالفت می‌و‌رزند و پافشاری می‌کنند که طبیعت آدمی «برساخته‌ی اجتماعی» است و محصولِ کنش و واکنشِ انسان‌ها با یکدیگر است. برای نمونه، معنی مرد یا زن بودن کاملاً وابسته به جنسیت طبیعی نیست، و علاوه بر آن همواره ریشه‌هایی در انتظارات اجتماعی نیز دارد؛ انتظاراتی که از روزگاران کهن نهادینه شده اند. گرچه این گزاره احتمالاً گزاره‌ی بسیار درستی باشد، اما رد منطقِ قانون طبیعی مبتنی بر این گزاره‌ی صحیح عملی اشتباه است، و کسی که چنین می‌کند ادعای نظریه‌پردازان قانون طبیعی را از دو جهت اشتباه دریافته است.